GELİŞİMİN İLKELERİ

GELİŞİMİN İLKELERİ

1.       Gelişim Süreklidir ve Belli Aşamalarda Gerçekleşir: Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli-aşamalı olarak devam eder. Aşağıda gelişim aşamalarının yaş dönemleri yaklaşık olarak verilmiştir.

        0-2                           2-6                         6-11                  11-13                     13-18                    18-24  

Bebeklik

İlk çocukluk

Son çocukluk

Erinlik

Ergenlik

Gençlik

·         Gelişimde her aşama kendinden öncekine dayanır ve kendinden sonrakini hazırlar.

·         Gelişim aşamaları birbirinden kesin çizgilerle ayrılmamıştır. Yani bir birey içinde bulunduğu dönemden önceki dönemin özelliklerini gösterebilir ama asla içinde bulunduğu dönemden sonraki dönemin özelliklerini gösteremez. Sonuç olarak gelişim dönemlerinin iç içe olduğunu söyleyebiliriz

       

       Gelişimin her bir aşaması bir sonraki aşama için hazırlık işlevi görmektedir. Bu aşamada kazanılan özellikler sonraki aşamaya geçişi ve o aşamadaki görevlerin yerine getirilişini kolaylaştırmakta, desteklemektedir.  HAZIBULUNUŞLUK YASASI 

2.  Gelişim Nöbetleşe Devam Eder ( Gelişimin Hızı Her Zaman Aynı Değildir) : Bir gelişim alanının hızlandığı bir dönemde bir başka gelişim alanının yavaşlaması görülebilir. Ya da bir gelişim alanı farklı yaşlarda farklı hızlarda olabilir. Her organın gelişim hızı aynı değildir.

- Yürümenin ön plana çıktığı dönemde konuşma duraklama eğilimi gösterebilir.

- Bedensel gelişim bebeklik döneminde hızlı iken son çocuklukta yavaşlayabilir ergenlikte tekrar hızlanır.

 

3. Gelişim, Kalıtım ve Çevre Etkileşiminin Bir Ürünüdür: Bireye genetik olarak anne ve babadan geçen özellikler kalıtımla ilgilidir. Daha sonradan edindiği özellikler ise çevrenin etkisiyle oluşur. İşte gelişim bu iki unsurun karşılıklı etkileşimi sonucu meydana gelir. İNSAN GELİŞİMİNDE KALITIM ve ÇEVRENİN ORTAK ETKİSİ SÖZ KONUSUDUR.

               Kalıtım yoluyla getirilen saç rengi, cinsiyet, beden biçimi gibi bireyin sahip olduğu ana yapıya ilişkin özellikler doğrudan gözlenmesine karşın; huy- mizaç , yetenek düzeyi gibi özelliklerin çevre ile etkileşimin ürünü olarak ortaya çıktığı gözlenmektedir.

- Anne ve babasının boyu uzun olan bir çocuk genlerinde uzun boylu olmak kodlu olsa dahi küçükken geçirdiği bir rahatsızlıktan sonra büyüme ve uzama göstermemesi kalıtımla çevre etkileşimine örnektir.

Öğrenme Çevresi: Bireyin öğrenilmiş davranışlarını belirleyen tüm uyaranlar öğrenme çevresidir.

-          Öğrenme çevresi işitme – görme – dokunma gibi duyularla çocuğun yaşantı ve bilgi zenginliğini arttırır.

-          Öğrenme çevresi bireye dönüt – düzeltme ve pekiştireç sunarak hangi davranışların doğu hangilerinin yanlış olduğu kazandırır.

-          Öğrenme çevresinde yer alan modeller( anne- baba- arkadaş –öğretmen) çocuğun birçok şeyi öğrenmesini sağlar( Dil, görgü kuralları, bir işin nasıl yapılması gerektiği vs)

-          Anne ve babaların çocuklarına oldukça geniş bir öğrenme çevresi sunmaları gerekmektedir. Çocuklarının çevreyi keşfetme süreçlerini “yapma” “kırarsın” “dur” gibi ifadelerle engellememeleri gerekmektedir.

-          Çocuklar için risk içeren davranışlarının yapılmamasının uygun bir dille anlatılması da ailenin ve öğretmenin görevidir. Çocuk her istediğin olmayacağını da bilmelidir.

-          Çocukların kendilerine güven duygusu geliştirilmeli uygun - tehlikesiz öğrenme ortamı verilmeli

 

4. Gelişim Baştan Ayağa, İçten Dışa Genelden Özele ( Gelişimde Belli Eğilimler Vardır) : Gelişim baştan ayağa, içten dışa, merkezden çevreye, genelden özeledir. Önce baş sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır.  Ayrıca önce iç organlar sonra dış organların gelişimi sağlanır.

-  Bir bebek önce başını dik tutmayı öğrenir.

-  Yeni doğmuş bir bebeğin başı diğer organlarına göre daha büyüktür.

Gelişim Genelden Özeledir: ( Gelişim basitten karmaşığa – kolaydan zora doğrudur) Çocuklar önce tüm vücutları ile hareket ederler. Bir topu kolları ve göğsü yardımı ile tutar. Sonra gerekli olgunlaşma ile bir topu sadece iki eli daha sonra tek eli ve parmakları ile tutabilir. Yani önce kaba hareketler daha sonra ince ve estetik hareketler yapılır.

3 yaşındaki bir çocuk küçük lego parçaları ile oynayamaz. Çünkü bu dönemde kaba kas hareketleri küçük nesneleri düzgün tutup dizmeye uygun değildir.

5. Gelişimde Kritik Dönemler Vardır: Bireyin bazı gelişim alanlarında öğrenmeye ve gelişmeye eğilimli olduğu belli bir zaman dilimi vardır. Bu dönemde organizma çevre etkilerine daha çok duyarlıdır.

-  0 ile 1 yaş arası temel güven duygusu için önemlidir. Bu dönemde yakın çevresinden temel güven duygusu alamayan bir bireyin bu duyguyu ileriki dönemlerde kazanması da güç olacaktır.

- 0 ile 1 yaş arası dil ve zeka gelişimi açısından da kritik dönemdir. Bu dönemdeki bireylere hazırlanacak zengin uyarıcı çevresi onun gelişimi açısından önemlidir.

6. Gelişim Bir Bütündür: Gelişim alanları ( Zihinsel, Bedensel, Sosyal, Duygusal) birbiriyle etkileşim içindedir. Bu gelişim alanlarındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.

- Bedensel olarak oldukça göz alıcı bir erkek çocuğu küçüklükten beri ilgi odağı olacaktır. Herkes sevecek ve onunla ilgilenecektir. Sevilen ve ilgi odağı olan çocuk duygusal gelişim açısından da sağlıklı olacak ve insanlarla sağlıklı sosyal ilişkiler kuracaktır.

 

7. Gelişimde Bireysel Farklılıklar Vardır: Gelişme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşiminin bir ürünüdür. Olgunlaşmayı büyük ölçüde kalıtım, öğrenmeyi ise çevre etkileşimleriyle kazanılan yaşantılar belirlemektedir. Her bireyin biyolojik kalıtsal mirası ve etkileşimde bulunduğu çevrenin farklı olması nedeniyle gelişimin de farklı olması doğaldır.

- Komşusunun çocuğunun 5 aylıkken diş çıkardığını bilen Ayşe Hanım kendi çocuğunun 9 aylık olmasına rağmen diş çıkarmadığını fark ettiğinde hemen doktora koşar. Doktor da bunun gayet normal olduğunu her bireyin gelişiminde farklılıklar olabileceğini söyler.

Gelişim İlkeleri ile İlgili Birkaç Önemli Nokta

·         Hızlı değişikliklerin olduğu gelişim dönemlerinde çevredeki değişikliklerin etkisi büyük olur; değişiklikler yavaşladıkça çevredeki değişikliklerin etkisi de azalır. Yani yaşamın ilk yıllarında gelişim hızlı olduğundan çevredeki değişikliklerin etkisi de güçlü olur.

·         Gelişim düzenli bir sırayı izler, gelişim rastgele değişikliklerden oluşmaz. Dolayısıyla gelişimin hızı ve yönü kestirilebilir.

·         Gelişimde kural ödünleme ( telafi) değil, ilişkidir. Bir dönemde gerçekleştirilmeyen davranışlar telafi edilemez, diğer özelliklerle ilişki içinde kazanılır.